Fot.: Plakat mobilnej wystawy z okazji Jubileuszu 100-lecia polityki społecznej w Polsce

W 2018 r. Polska obchodzi setną rocznicę odzyskania niepodległości. W tym roku przypada również 100-lecie polskiej polityki społecznej.
Obchody jubileuszu stanowią okazję do podkreślenia znaczenia polityki społecznej realizowanej w Polsce od momentu odzyskania niepodległości w 1918 r.

W rozwoju polityki społecznej w Polsce, jeśli chodzi o kształtowanie warunków pracy, można wyodrębnić trzy główne etapy: okres międzywojenny (1918-1939), okres przed integracją Polski z Unią Europejską (1945-2004) oraz okres członkostwa w Unii Europejskiej (od 2004 r.).

Fot.: Wzorcownia Urządzeń Ochronnych I Poradni Bezpieczeństwa przy Muzeum Techniki i Przemysłu powstała w 1937 r. i była aktywna do rozpoczęcia II wojny światowej, źródło: Archiwum CIOP-PIB.

Głównym zadaniem Polski w okresie międzywojennym zaraz po odzyskaniu niepodległości było wykrystali- zowanie struktury państwowej i zbudowanie podstawowych instytucji. Polska musiała przezwyciężyć obciążenia z okresu zaborów i odrębności między trzema regionami należącymi do różnych zaborców. Mierzyła się także z wieloma wyzwaniami, takimi jak ograniczanie ubóstwa, walka z niedożywieniem, żebractwem i masowym bezrobociem, a także konflikty etniczne i klasowe W tym okresie kształtowała się polska polityka społeczna i jej dziedziny takie jak: prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, opieka i pomoc społeczna, wsparcie dla rodzin i polityka ochrony zdrowia, pomoc dla osób z niepełnosprawnością, polityka edukacyjna, młodzieżowa, rozwój spółdzielczości oraz polityka migracyjna.

Warto podkreślić, że ustawodawstwo dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy w okresie II Rzeczpospolitej było uznane za jedno z najbardziej nowoczesnych w Europie. Fundamentalne znaczenie dla kształtowania warunków pracy w wolnej Polsce miały takie dokumenty, jak: Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 22 sierpnia 1927 r. o zapobieganiu chorobom zawodowym i ich zwalczaniu i Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 16 marca 1928 r. o bezpieczeństwie i higienie pracy.

Ważnym wydarzeniem prawnym i organizacyjnym, które wspierało starania o poprawę bezpieczeństwa pracy w okresie międzywojennym, było założenie w 1931 r. Instytutu Spraw Społecznych, podległego Ministrowi Opieki Społecznej. Instytut powołany z funduszu ubezpieczeń społecznych zajmował się przede wszystkim różnymi formami ubezpieczeń społecznych. W obszarze spraw bezpieczeństwa i higieny pracy prowadził działalność wydawniczą i doradczą. Od maja 1936 r. zaczął wydawać miesięcznik „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”, który prezentował problematykę bezpieczeństwa pracy, innowacje w tym zakresie, analizy wypadków oraz informacje o wydarzeniach w kraju i za granicą związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy.

Duże znaczenie dla polityki kształtowania warunków pracy miało powołanie w 1937 r. Wzorcowni Urządzeń Ochronnych i Poradni Bezpieczeństwa Pracy przy Muzeum Techniki i Przemysłu -przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z inicjatywy Ministerstwa Opieki Społecznej. Do zadań Wzorcowni należało prezentowanie urządzeń technicznych zabezpieczających przed wypadkami. Niestety wybuch wojny przerwał tę działalność. Dwa lata po zakończeniu wojny Wzorcownia wznowiła działanie przy ówczesnym Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Ponieważ jednak zmienił się charakter pracy oraz uruchomiono nowe gałęzie przemysłu, powstała konieczność rozbudowania pionu badań naukowych nad warunkami pracy i ich optymalizacją. W tym celu ustawą z dnia 4 kwietnia 1950 r. został powołany Centralny Instytut Ochrony Pracy (CIOP).

Fot.: Konkurs na plakat bezpieczeństwa pracy, 1997, II nagroda, Autor: Mariusz Napierała, bez tytułu

Po wojnie zmieniał się zakres polityki kształtowania warun- ków pracy: po początkowej koncentracji na aspektach wysiłku fizycznego podczas pracy, stopniowo dominującą tematyką stała się analiza pracy pod kątem psychologicznych przyczyn wypad- ków czy profilaktyki wypadkowej. Od początku swojej działalności CIOP prowadził nieprzerwanie prace naukowo-badawcze dotyczące higieny i bezpieczeństwa pracy oraz środków technicznych i urządzeń zapobiegających chorobom zawodo- wym, a także dotyczące dostosowania fizycznego środowiska pracy do możliwości pracownika.

Duże zmiany w podejściu do kształtowania warunków pracy przyniosły lata 90.: coraz mniej osób wykonywało pracę fizyczną, a coraz więcej było zatrudnianych w sektorach usług i opartych na wiedzy, dlatego Instytut poszerzył spektrum swojego działania o diagnozowanie psychospołecznych warunków pracy.